طرح ایران و امریکا برای حل صلح‌آمیز مسئله فلسطین چه بود؟

جمهوری اسلامی از دو دهه قبل طرحی را برای حل صلح آمیز مسئله فلسطین ارائه کرد که در صورت اجرایی شدن آن، یهودیان،مسلمانان و مسیحیان کشور واحد دموکراتیکی را تشکیل می دادند که جمهوری اسلامی نیز آن ها را به رسمیت می شناخت. در این طرح پیشنهاد شده بود با بازگشت تمام ساکنان اصلی فلسطین اعم از مسلمان مسیحی و یهودی که پیش از سال ۱۹۴۸ میلادی - سال تشکیل دولت اسرائیل - در این سرزمین بوده اند با شرکت در همه پرسی فراگیر، ساختار و رژیم حاکم بر سرزمین خویش را تعیین نمایند. آنگاه، نظام برآمده از همه پرسی، تصمیم بگیرد با کسانی که در طول اشغال این کشور به آن آمده اند، چه کار کند .طرح جمهوری اسلامی از آنجا اهمیت صلح آمیز داشت که پیشتر، برخی گرایش های عربی ضد صهیونیستی مثل جمال عبدالناصر شعار « ما یهودی ها را به دریا می ریزیم» را مطرح کرده بودند.

این طرح که با ابتکار آیت الله خامنه ای برای حل مسئله فلسطین مطرح شده بود تا برآمدن دولت حسن روحانی از سوی روسای جمهور قبلی مغفول مانده بود. از سوی دیگر این طرح به دلیل افزایش تنش ها بین ایران و کشورهای منطقه در دولت های نهم و دهم، چارچوب حقوقی به خود نگرفت اما در تاریخ ۱۰ آبان ماه ۱۳۹۸ سفیر و نماینده دائمی جمهوری اسلامی ایران در سازمان ملل، طرحی را با عنوان «طرح برگزاری همه پرسی ملی در سرزمین فلسطین خطاب به آنتونیو گوترش - دبیر کل سازمان ملل - باهدف فراهم آوردن زمینه هایی برای مردم فلسطین جهت إعمال حق تعیین سرنوشت ارسال کردند.

پیگیری دولت دوازدهم برای دفاع از حقوق مردم فلسطین

طرح برگزاری همه پرسی ملی در سرزمین فلسطین از نظر حقوقی بر «حق تعیین سرنوشت» (principle of self-determination) استوار شده بود. حقی تخلف ناپذیر برای همه ی مردم تا بتوانند سیستم سیاسی اقتصادی و اجتماعی خود را تعیین کنند. اگرچه قاعده تعیین سرنوشت بر مبنای منشور سازمان ملل متحد استوار است اما کشورهای غربی نسبت به آن بی اعتنا بودند تا اینکه قطعنامه ۱۵۱۴ سال ۱۹۶۰ مجمع عمومی به آن جنبه الزام آور داد و از همه ی کشورها خواست تا فهرست و وضعیت سرزمین هایی را که هنوز در مستعمره خود نگه داشته اند را به سازمان ملل ارائه و زمینه را برای اجرای این حق از طریق رفراندوم یا شیوه های مناسب دیگر فراهم سازند.

از این رو در طرح تقدیمی دولت دوازدهم به دبیر کل سازمان ملل به این واقعیت که اصل تعیین سرنوشت از جمله اساسی ترین اصول شناخته شده در حقوق بین الملل است،تصریح شده بود.

مراحل و سازوکار اجرای طرح اجرای طرح ایران

۱) اعمال حق بازگشت آوارگان فلسطینی به سرزمین تاریخی خود؛ در طرح تقدیمی ایران تصریح شده است که با توجه به قطعنامه ی ۱۹۴ (۱۹۴۸) مجمع عمومی سازمان ملل در رابطه با حق بازگشت آوارگان فلسطینی به وطن اصلی خود، این طرح شامل تمامی فلسطینی های اصیل می شود. بدین منظور، با هدف تسهیل مشارکت تمامی فلسطینی ها به ویژه آوارگان فلسطینی در این همه پرسی، پروژه ی جهانی شناسایی سرشماری و ثبت هویت جامع کلیه شهروندان فلسطینی در فلسطین و سایر کشورها اجرا خواهد شد و یک نهاد بین المللی با حضور نمایندگان مردم فلسطین وظیفه ی اجرای این پروژه را بر عهده خواهد گرفت.

۲) برگزاری یک همه پرسی ملی در میان مردمان فلسطین: این مرحله از اجرای طرح، تمامی مردم فلسطین از جمله مسلمانان، مسیحیان و یهودیان حق شرکت در همه پرسی را خواهند داشت و نمایندگان مردم فلسطین از بین پیروان همه ی ادیان نقش اساسی در تمام مراحل برنامه ریزی و اجرای طرح را بر عهده دارند. یک کمیته ی بین المللی نیز تحت نظارت و با مشارکت سازمان ملل متحد با حضور نمایندگان مردم فلسطین برای اجرای طرح مذکور و تمرکز بر مباحث اساسی فلسطین از جمله مباحث تاریخی حاکمیتی و سرزمینی فلسطین و قدس شریف تشکیل خواهد شد. همچنین یک صندوق بین المللی با کمک اعضای جامعه بین المللی تحت نظارت کمیته مذکور برای پیشبرد و حمایت مالی از اجرای این طرح تشکیل خواهد شد.

۳) تشکیل نظام سیاسی مورد نظر اکثریت مردم فلسطین؛ که این موضوع در پارلمان برآمده از مردم فلسطین تعیین و تصمیم گیری خواهد شد.

۴) تصمیم گیری در خصوص وضعیت ساکنان غیر بومی فلسطین: که این موضوع از سوی نظام سیاسی منتخب اکثریت تعیین تکلیف خواهد شد و تصمیم آن نظام سیاسی باید برای کشورهای دنیا مورد احترام قرار گیرد.

راهبردهای شاخص آمریکا برای حل مسئله فلسطین

در این سال ها، امریکا نیز دو طرح جامع برای حل مسئله فلسطین ارائه کرد که هر دو طرح با مخالفت اسرائیلی ها و فلسطینی ها مواجه شد. اما طرح امریکایی ها چه مختصاتی داشت و چگونه قرار بود منافع مسلمانان و یهودی ها را تامین کند؟

طرح «دو دولت»

در اواسط دهه ۹۰ میلادی - در زمان بوش پدر - طرحی برای حل مسئله فلسطین در نظرگرفته شد که از این طرح با عنوان «دو دولت» یاد می شد. این طرح تا پایان ریاست جمهوری اوباما در دستور کار دولت امریکا قرار داشت و جمهوری خواهان و دموکرات ها از آن حمایت می کردند. هدف این طرح گفتگو میان مقامات فلسطینی و اسرائیلی بود تا به توافقی برای تأسیس دو دولت در سرزمین فلسطین برسند؛این مذاکرات حدود ۲۶ سال به طول انجامید. در این ۲۶ سال اختلافات میان گروه های فلسطینی بالا گرفت و از سوی دیگر تعداد زیادی از مقامات سیاسی و نظامی فلسطینی ترور شدند. جنگ به مناطق مختلفی که فلسطینیان ساکن آنجا بودند کشیده شد و خسارات سنگینی به مردم و زیر ساخت های اقتصادی فلسطین وارد شد. این طرح هم اکنون از سوی دولت بایدن به عنوان گزینه در دسترس برای صلح اسرائیل و فلسطین دنبال می شود.

طرح «معامله قرن»

با گذشت شش ماه از انتخابات ۲۰۱۷ ریاست جمهوری آمریکا و روی کارآمدن ترامپ، او طرح «معامله قرن» را رونمایی کرد . اجرای طرح ترامپ برای معامله قرن زیر نظر «جرالد کوشنر» - داماد یهودی ترامپ - آغاز شد. او سعی کرد تا با مطرح کردن اینکه دو طرف برای تمرکز بر آینده باید اتفاقات گذشته را فراموش کنند، رایزنی با طرفین مناقشه را آغاز کند اما نزدیکی او به یک طرف معامله باعث شد که طرف فلسطینی همراهی زیادی با این طرح نداشته باشند.

در دسامبر ۲۰۱۷، قدس توسط ترامپ به عنوان پایتخت اسرائیل مطرح و به رسمیت شناخته شد اما واکنش مردم باعث شد تا کشورهای عربی تحت فشار مردم خود، این اقدام را محکوم کنند. در ادامه در سال ۲۰۱۹، مشاوران ارشد ترامپ در امور غرب آسیا و شمال آفریقا به کشورهای عمان، بحرین، قطر، امارات ،ترکیه، عربستان سفر کردند. هدف این سفرها همراه کردن سران این کشورها برای طرح اقتصادی و سیاسی در مورد معامله قرن بود که در نهایت به نتیجه نرسید.چه آنکه بن سلمان در ماه های اخیر کوشش می کرد با احیای مختصات کلی این طرح، به فصل مشترکی برای صلح اعراب و اسرائیل تبدیل شود.

اما طرح معامله قرن از چه اجزایی تشکیل شده بود و چه منافعی را دنبال می کرد؟

بخش اقتصادی

چهارچوب اقتصادی معامله قرن در سال ۲۰۱۹ و در کشور بحرین مورد بررسی قرار گرفت. بدین ترتیب، پادشاه بحرین از نمایندگان دولت آمریکا و دیگر کشورهای عربی دعوت کرد تا در اجلاس منامه شرکت کنند. چهار چوب اقتصادی این معامله برای فلسطینیان به سه بخش کلی تقسیم می شد که عبارت بود از: ایجاد زیر ساخت اقتصادی و سرمایه گذاری در آن، توسعه حق مالکیت و قرارداد، حاکمیت قانون اقدامات ضد فساد ایجاد بازار سرمایه،توانمندسازی فلسطینیان از طریق خدمات آموزشی توسعه آموزش مجازی و بستر آموزش آنلاین افزایش کلاسهای فنی و حرفه ای آموزش مبادلات بین المللی،تقویت حاکمیت فلسطین از طریق ایجاد فضای عملکرد بهتر افزایش مراقبتهای بهداشتی افزایش تجهیزات بیمارستانها افزایش امکانات ورزشی و فرهنگی، که برآورد این طرح حدود ۵۰ میلیارد دلار تخمین زده شد و آمریکا اعلام کرد با تأسیس یک صندوق سرمایه مورد نیاز آن را تأمین خواهد کرد.

بخش سیاسی و امنیتی

آمریکا و اسرائیل مطرح کرده اند که برای به رسمیت شناختن دولت فلسطین و قرار دادن امکانات در اختیار آنها، فلسطینیان باید شروطی را بپذیرند. عدم پذیرش این شروط امنیتی و سیاسی موجب توقف به رسمیت شناختن دولت فلسطین و توقف کمک مالی برای توسعه فلسطین می شد. این شروط بدین شرح بود: فلسطینی ها باید یک سیستم حکومتی با قانون اساسی مشخص که به حمایت از آزادی های مذهبی حقوق مدنی حقوق بشر می پردازد، تأسیس و مجازات برای سرپیچی از آن را متناسب با جرم در نظر بگیرد.

سیستم مالی و مؤسسات مالی باید همانند مؤسسات مالی دموکراتیک غربی باشد و از قوانین بین المللی برای جلوگیری از فساد پیروی کنند. فلسطینی ها باید تمام برنامه های درسی و آموزشی خود را مورد بازنگری قرار داده و مطالبی که ترویج ،نفرت خصومت یا تحریک کننده علیه همسایگان فلسطین است حذف نماید. نیروهای پلیس باید حکمرانی را در مناطق مختلف فلسطین به دست بگیرند و مردم باید خلع سلاح شوند. فلسطینی ها باید تمام شروطی که در این چشم انداز مطرح شده را رعایت کنند تا به عنوان دولت فلسطین به رسمیت شناخته شوند .شروط دیگری نیز در این توافق مطرح شده است که مهمترین آن پذیرش خلع سلاح در نوار غزه و الزام فلسطینی ها به شناسایی رژیم صهیونیستی به عنوان دولتی یهودی بود. بر مبنای این طرح، شهرک های صهیونیستی جز خاک رژیم محسوب می شدند و ساکنین آن، در آنجا باقی می ماندند.

مقایسه طرح های ایران و آمریکا برای حل مسئله فلسطین

معامله قرن اگرچه اسرائیلی ها را با خود همراه کرد اما به دلیل نادیده گرفتن حقوق فلسطینی ها نمی توانست طرح صلح فلسطین را عملی کند. چه آنکه فلسطینی ها با طرح تشکیل دو دولت همراهی بیشتری داشتند.فلسطینیان معتقد بودند بسیاری از مشکلات آنها ،همچون مرزها، شهرکها، آوارگان، قدس و نظایر آن در طرح معامله قرن تعیین تکلیف نشده و نوع طرح مسئله و حل آن در طرح ترامپ کاملاً یک طرفه و به نفع اسرائیل است. این در حالی بود که جمهوری اسلامی در طرح خود تلاش کرده بود بر نقش آفرینی تمامی مردم فلسطین اعم از مسلمان، مسیحی و یهودی در تعیین آینده نظام سیاسی حاکم بر این کشور تأکید کند. موضوعی که پیگیری حقوقی آن در سازمان ملل تا دولت دوازدهم مغفول مانده بود و بعد از آن نیز به دلیل تندروی تندروها در ایران و برهم خوردن رابطه ایران و عربستان نتوانست همگرایی لازم بین اعراب با ایران را برای اجرای این طرح و حل صلح آمیز مسئله فلسطین دنبال کند.