از اواسط دهه ۹۰ بود که موضوع نمایشگاه‌های صنایع دستی در ایام نوروز ابتدا از شهرستان شاهرود در زمان فرمانداری کسی که امروز خودش استاندار سمنان است، و بعد از آن در میامی و دیگر شهرستان‌های استان سمنان بر سر زبان‌ها افتاد موضوعی که در کنار اشتغال موقت می‌توانست کمک درآمدی هم به هنرمندان و فعالان بخش صنایع دستی باشد.
هدف این طرح هم شناساندن ظرفیت‌های گردشگری و صنایع دستی استان سمنان، توقف مسافران برای رفع خستگی و کاهش تصادفات رانندگی، فروش محصولات صنایع دستی و کمک به هنرمندان به خصوص عرضه تولیدات بانوان سرپرست خانوار و یا افراد تحت پوشش بهزیستی و کمیته امداد بود. این طرح در واقع ایده بسیار خوبی است اما قصد داریم در این گزارش به این سوال پاسخ دهیم که چرا معمولاً در استان سمنان ایده‌های خوب تنها در ابتدا خوب هستند و یک باره در میانه و نتیجه کار آنطور که باید و شاید جواب نمی‌دهند؟
برپایی ۱۱۲ غرفه
پیش از آن باید گفت در سال ۹۵ دبیر ستاد سفرهای نوروزی شهرستان شاهرود که البته همچنان نیز همان فرد بر مسند امر قرار داشته و همین مسئولیت را نیز امسال بر عهده داشت اعلام کرد که نمایشگاه صنایع دستی شاهرود در نوروز ۵۰۰ میلیون تومان فروش کرد شش سال از آن زمان می‌گذرد و حالا تمام فروش محصولات صنایع دستی در کل استان سمنان یک میلیارد و ۲۰۰ میلیون تومان بوده است یعنی تقریباً دو برابر شده، حال آنکه در این شش سال، اگر ارزش پول را هم در نظر بگیریم در واقع فروش محصولات صنایع دستی استان در نوروز کاهش هم پیدا کرده است!
معاون صنایع دستی اداره کل میراث‌فرهنگی در گفتگو با خبرنگاران چند روز قبل اعلام کرد که ۱۱۲ غرفه در قالب ۱۷ بازارچه‌های صنایع در هشت شهرستان استان سمنان برای فروش صنایع دستی برپا شد و این نمایشگاه‌ها توانستند یک میلیارد و ۲۰۰ میلیون تومان محصولات صنایع دستی استان را بفروشند.
جعفر صفاخواه با بیان اینکه بازارچه‌های صنایع‌دستی استان سمنان از بیست و هفتم اسفند ۱۴۰۰ تا سیزدهم فروردین ۱۴۰۱ برپا بود و طی این مدت ۱۱ میلیون نفر از آن بازدید کردند، افزود: بیشترین فروش صنایع دستی نوروز امسال مربوط به شهرستان شاهرود به ارزش ۵۰۰ میلیون تومان بود.
فروش امسال با فروش ۵ سال قبل برابر شد!
همانطور که در بالا نیز ذکر شد و آمارهای میراث فرهنگی نیز آن را تأیید کردند در نوروز ۹۵ همان مقدار صنایع دستی در شاهرود فروخته شد که در نوروز سال جاری؛ اما مشکل این امر کجا است؟ یک کارشناس حوزه میراث فرهنگی با بیان اینکه فقدان برنامه‌ریزی مدون در ارتقای صنایع دستی، شناساندن آن و همچنین عرضه و بازاریابی مهمترین مشکل استان سمنان در این زمینه است، گفت: آمارها نشان می‌دهند که میراث فرهنگی از ارتقای صنایع دستی در بحث کمی و کیفی عاجز بوده است.
امیررضا محمدی با بیان اینکه هیچ برنامه مدونی که در آن نشان دهد وضعیت کنونی ما چیست، چه ابزارهایی برای عرضه داریم و قرار است با آنها چه مسیری را برویم وجود ندارد تا با یک هدف گذاری درست بتوانیم سیر صعودی شرایط ارتقای صنایع دستی‌مان را طی کنیم، ابراز داشت: این موضوع در گردشگری هم دیده می‌شود متأسفانه هیچ عرضه و یا برند سازی ما شاهد نیستیم که برای استان شکل گرفته باشد.
وی با بیان اینکه حضور در یک نمایشگاه در تهران که ۳۱ استان وجود دارند و قرار است طی چهار روز همه نوع برنامه‌ای در آن باشد و در نهایت هم حتی یک سرمایه گذار جذب نشود، فایده‌ای ندارد، افزود: تا زمانی که ما برنامه جامع و کاملی برای حوزه میراث فرهنگی و صنایع دستی و گردشگری مان نداشته باشیم، موفق نخواهیم شد متأسفانه باید گفت توسعه اصلی باید در اذهان مسئولان ما ابتدا شکل بگیرد و سپس در کارها جاری و سازی شود.
محکوم به توسعه صنعت گردشگری هستیم
یک کارشناس اقتصادی اما با تصدیق فقدان برنامه‌ریزی، به خبرنگار مهر، گفت: استان سمنان با شرایط وخیمی روبرو است در واقع کم آبی و کاهش ۴۳ درصدی بارش‌ها سبب شده تا دیگر توان کشت کشاورزی و باغداری را نداشته باشیم از سوی دیگر تغییرات اقلیمی باعث شده تا شش سال مداوم در شرق استان حتی محصولات باغی را هم مشاهده نکنیم از سوی دیگر صنایع ما نیز حال و روز خوشی به واسطه شرایط عمومی حاکم بر اقتصاد و تولید کشور ندارد و در توسعه سرمایه گذاری معادن هم درگیر مشکلات عدیده هستیم پس باید گفت ما در استان سمنان محکوم به حرکت به سمت توسعه گردشگری هستیم.
حسن همتیان با بیان اینکه می‌بایست راهی را برویم که خیلی سال قبل باید می‌رفتیم اما مدام فرصت سوزی‌ها سبب شد تا در این مسیر ناتوان باشیم، بیان کرد: در دولت قبل با یک بازی سیاسی فردی بر مسند میراث فرهنگی استان سمنان نشست که هیچ تخصصی نداشت و دو سال افول را به میراث فرهنگی استان سمنان هدیه داد بعد از آن نوبت سیاست غلط عدم توسعه متوازن بود و حالا کمی شرایط بهتر شده است اما هنوز یک برنامه‌ریزی ساده و یک طرح جامع گردشگری ساده هم در استان سمنان نداریم.
وی با بیان اینکه در پنج سال اخیر میراث فرهنگی استان سمنان سه مدیرکل و یک سرپرست داشته و لذا طبیعی است که نتواند برنامه‌ریزی جامعی را برای ارتقای صنایع دستی داشته باشد، افزود: صنایع دستی ما اگر تک موفقیت‌هایی را هم کسب می‌کند بنا به تلاش خود هنرمندان است که در عرصه مجازی و نمایشگاهی توانسته‌اند خودی نشان دهند وگرنه بدون برنامه‌ریزی، توقع بزرگی است که بخواهیم استان را توسعه بدهیم.
بازار فروش مشکل اصلی صنایع دستی
الهه نظری دیگر فعال صنایع دستی با بیان اینکه متأسفانه ما نیاز مبرمی به بازار فروش محصولات تولیدی صنایع دستی داریم وگرنه مشکل ما در بخش تولید نیست، به خبرنگار مهر گفت: ما می‌خواهیم که بازارچه دائمی صنایع دستی در شهرهای استان سمنان برپا باشد تا بتوانیم هنر دست هنرمندان را عرضه کنیم ما بیش از چهار هزار هنرمند صنایع دستی ثبت شده داریم که من اعتقاد دارم تعداد واقعی شأن بیش از هشت هزار نفر است اما هم مشکلات بیمه هم مشکلات فروش محصولات نمی‌گذارد که ارتزاق راحتی داشته باشند.
این بانوی هنرمند استان سمنان که در بخش مصنوعات پارچه و چرم فعالیت دارد با بیان اینکه یک بازارچه دائمی در استان سمنان وجود ندارد، بیان کرد: در شناساندن ظرفیت‌های استان سمنان هیچ قدمی برداشته نشده است ما در استان دست‌بافت‌های به خصوصی داریم که منحصر به فرد هستند اما چرا اینها شناسانده نمی‌شوند؟ مشکل این است که مسئولان فقط می‌آیند بازدید می‌کنند و وعده می‌دهند و چیزی عوض نمی‌شود.
وی با بیان اینکه هنرمندان صنایع دستی به دشواری ارتزاق می‌کنند اما مسئولان به دنبال راه اندازی یک بازارچه ساده هم نیستند، افزود: میلیاردها تومان هزینه شده تا در مرکز استان یک بازارچه رسمی ساخته شود که دائمی باشد اما سال‌ها است که فقط وعده تکمیل آن داده می‌شود بهتر نبود به جای اینکه آن چنان هزینه میلیاردی بیهوده‌ای شود در همین شهر سمنان دو بازارچه ساده بدون آلایش و تزئینات می‌داشتیم که فقط زودتر به کار ما فعالان صنایع دستی می‌آمد؟
مدیران میراث فرهنگی توان برنامه‌ریزی را نداشتند
یک کارشناس اقتصاد اما در گفتگو با خبرنگار مهر، با بیان اینکه مدیران میراث فرهنگی استان نشان دادند که در سال‌های اخیر توان برنامه‌ریزی مدون مبتنی بر مزیت‌های اقتصادی صنایع دستی استان را نداشتند، گفت: دوران کرونا که شاهد کاهش تقاضای سفر بودیم بهترین زمان برای تجهیز، راه اندازی، برنامه‌ریزی، ایجاد زیرساخت‌های سخت افزاری و نرم افزاری و… در سراسر استان سمنان بود تا در دوران پساکرونا و افزایش تقاضای گردشگری بتوانیم از آنها بهره ببریم اما تمام این دو سال را دست روی دست گذاشتیم و هیچ کاری نکردیم.
سید علیرضا صالحی با بیان اینکه مسئولان ما باید امروز از خودشان بپرسند که اولاً صنایع دستی که در استان سمنان تولید می‌شود اعم از مصنوعات چوبی، پارچه‌ها و دست بافت‌ها و… چه نیازی از استان سمنان و کشور را جواب می‌دهد؟ آیا اصلاً قادر به ایجاد بازار برای آنها هستیم یا خیر؟ افزود: اینکه ما نیازسنجی و مزیت شناسی را توأمان در حوزه صنایع دستی داشته باشیم یک اصل بسیار مهم است لذا در گام دوم بعد از اینکه فهمیدیم صنایع دستی استان سمنان چه نیازی از کشور را می‌تواند تأمین کند باید به دنبال برنامه‌ریزی برای جذب بازار آن نیاز از طریق برند سازی، شناساندن، برگزاری رویدادهای استانی و کشوری، دعوت و تفاهم نامه‌های گردشگری دو استانی، استفاده از تبلیغات، شرکت‌های دانش بنیان و… بود که اصلاً معلوم نیست مسئولان ما در استان سمنان چنین چیزی را می‌دانند یا خیر؟
وی افزود: سومین کاری که بعد از مزیت سنجی و پاسخگویی به نیاز دیگر بخش‌های کشور باید انجام شود، برنامه‌ریزی برای غنا بخشیدن به بازاری است که ایجاد شده است زیرا وقتی ارتباط مثلاً برای تأمین مصنوعات چوبی یک استان دیگر توسط سمنان برقرار شد، بهترین فرصت برای شناساندن دیگر نیازهای بازار مقصد از جمله پارچه و فرش و گلیم و کوزه و… است تا بتوانیم بازار مضاعفی را نیز پدید بیاوریم این امر با عکاسی از کوزه و بشقاب و گذاشتن تصویر آن در اینستاگرام اداره کل میراث فرهنگی استان سمنان میسر نمی‌شود این نیاز به دعوت از کارشناسان زبده اقتصادی دارد اما میراث فرهنگی نه خود آن را انجام می‌دهد نه از دیگران می‌خواهد.
آمارهایی که سخن می‌گویند
امیر کرم زاده مدیرکل میراث فرهنگی استان سمنان با بیان اینکه این استان دارای چهار هزار و ۷۰۰ هنرمند صنایع دستی است که در ۵۲ رشته فعالیت می‌کنند، گفت: «۳۴۵ هزار و ۴۲۴ گردشگر از بیست و ششم اسفندماه ۱۴۰۰ تا دوازدهم فروردین ماه سال جاری از جاذبه‌های تاریخی، طبیعی و موزه‌های استان بازدید کرده‌اند» از سوی دیگر ثبت بیش از ۱۱ میلیون بازدید از صنایع دستی استان سمنان که به زعم مسئولان میراث فرهنگی رقم خورده، نشان از ظرفیت‌های نوروزی استان برای بحث شناساندن داشته‌ها و ظرفیت‌ها به خصوص در بخش صنایع دستی دارد که نتوانسته‌ایم از آن به خوبی استفاده کنیم.
همچنین جعفر صفاخواه معاون میراث فرهنگی سمنان اعلام کرد که ۱۱ میلیون نفر از نمایشگاه‌ها بازدید کرده و یک میلیارد و ۲۰۰ میلیون تومان صنایع دستی خریده‌اند یعنی به ازای هر نفر ۹ هزار ریال صنایع دستی فروخته شده است که آمار جالبی نیست همچنین آمار فروش محصولات صنایع دستی استان پیش از کرونا نیز مشابه اکنون بود حال آنکه سه سال از آن زمان گذشته است لذا اینها نشان می‌دهند که ما نتوانسته‌ایم به درستی از ظرفیت‌های صنایع دستی‌مان استفاده کنیم.
البته یکی از مهمترین عوامل این موضوع ناتوانی مردم در خرید صنایع دستی با توجه به مشکلات اقتصادی و همچنین افزایش چشم گیر مواد اولیه تولید صنایع دستی نیز محسوب می‌شود اما عمده دلیل آن را باید در برنامه‌ریزی های کلان اقتصادی مسئولان تصمیم ساز استان سمنان دانست مشخصاً تفکر حاکم بر میراث فرهنگی استان سمنان نیاز به تغییرات گسترده دارد و امیدواریم که در ماه‌های آتی شاهد این تغییرات به خصوص در شهرستان‌های استان باشیم زیرا مجموعه مدیریت کنونی اگر قرار بود جواب بدهد و چیزی در چنته داشت، طی این سال‌های قبل می‌بایست نتیجه آن را می‌دیدیم.
