رکوردشکنی در بورس استانبول/ چرا تورم به داد سهامدار ایرانی نمی‌رسد؟

بورس ترکیه در شرایطی که اقتصاد این کشور در شرایط نامطلوبی به سر می‌برد روزهای تاریخی را پشت سر می‌گذارد و مدام در حال رکوردشکنی است.

بورس ترکیه در سالی که اکثر بازارهای سهام در سراسر جهان با رکود معاملاتی یا نوسان نزولی قیمت‌ها و شاخص‌ها گرفتارند، بهترین عملکرد خود را طی ۲۳ سال گذشته ثبت کرده است. شاخص قیمت سهام ۱۰۰ شرکت برتر بورس استانبول در جریان معاملات سال ۲۰۲۲ میلادی، بر مبنای دلار آمریکا ۷۸ درصد و بر پایه لیر ترکیه بیش از ۱۵۰ درصد افزایش یافته است. این اتفاق در شرایطی رخ می‌دهد که چنین رشدی از سال ۱۹۹۹ تاکنون بی‌سابقه بوده است.

به اعتقاد کارشناسان، رشد کم‌سابقه شاخص بورس استانبول بیش از همه متاثر از بدل شدن این بازار به «پناهگاه پس‌اندازهای گریزان از دچار شدن به افت ارزش ناشی از جهش نرخ تورم در ترکیه» است. نرخ تورم در ماه اکتبر از ۸۵ درصد نیز فراتر رفت، نرخی که در ۲۴ سال گذشته و از ژوئن ۱۹۹۸ تاکنون بی‌سابقه بوده است.

پیش‌بینی بانک مرکزی ترکیه نشان می‌دهد نرخ تورم در این کشور تا پایان سال جاری میلادی به پایین‌تر از ۶۵.۲ درصد نخواهد رسید و همچنان جزو یکی از بالاترین نرخ‌های تورم در جهان باقی خواهد ماند.

چرا از بورس ترکیه استقبال شد؟

افزایش نرخ تورم و در راستای آن کاهش نرخ بهره بانکی باعث شده که مردم ترکیه به سرمایه‌گذاری در بورس اقبال بیشتری داشته باشند. بر اساس آخرین آمار شرکت سپرده‌گذاری مرکزی اوراق بهادار ترکیه، تعداد کدهای معاملاتی باز شده برای سرمایه‌گذاران خرد از ابتدای سال جاری میلادی تا ۱۸ نوامبر ۳۲ درصد افزایش یافته و شمار آنها به ۳.۱ میلیون نفر رسیده است.

نرخ تورم ترکیه چقدر است؟

دولت ترکیه متوسط نرخ تورم سالانه منتهی به ماه سپتامبر را ۸۳.۴۵ درصد اعلام کرد که بالاترین حد در ۲۴ سال گذشته است. بر اساس آمار رسمی دولت ترکیه، تورم این کشور در ماه گذشته میلادی به بالاترین حد خود در میان اقتصادهای بزرگ گروه ۲۰ رسیده است.

با این حال، برخی از کارشناسان مستقل بر این نظرند که نرخ واقعی تورم بسیار بالاتر است. آن‌ها نرخ تورم ترکیه را ۱۸۶.۲۷ درصد اعلام کرده‌اند.

بانک مرکزی ترکیه تحت فشار رجب طیب اردوغان، رئیس‌جمهوری این کشور نرخ بهره خود را یک درصد کاهش داد و به ۱۲ درصد رساند؛ این درحالی است که اقتصادهای جهانی نرخ بهره را به سرعت افزایش داده‌اند تا تورم فزاینده را کاهش دهند.

ارزش لیر ترکیه پس از این اقدام به پایین‌ترین حد خود در برابر دلار کاهش یافت. بنا بر گزارش‌ها، ارزش لیر ترکیه از زمانی که بانک مرکزی این کشور نرخ بهره را کاهش داد، بیش از ۵۰ درصد ارزش خود را از دست داده است.

رفتار معکوس بورس ایران و ترکیه

بورس تهران و ترکیه رفتاری کاملا عکس یکدیگر دارند. اقتصاد ایران و ترکیه هر دو درگیر تورم و نرخ بهره بانکی هستند. نرخ تورم ماهانه در ایران و ترکیه افزایشی و نرخ بهره نیز کاهشی است در این شرایط بازاری همانند بورس می‌تواند ریسک ناشی از تورم را پوشش دهد و به نوعی مقابل تورم بایستد.

بورس ترکیه در این مورد موفق بوده و توانسته بازدهی بسیار خوبی در برابر تورم کسب کند. اما در مقابل، بورس تهران در دو سال اخیر با افزایش تورم روند کاهشی به خود گرفته که این موضوع به سیاست‌های دولت ایران باز می‌گردد.

سیاست‌های دولت ترکیه عامل رشد بورس

شهیر محمدنیا، تحیلگر بازار سرمایه گفت: عامل اصلی رکورد بازدهی سهام در کشور ترکیه ریشه در تورم ناشی از سیاست‌گذاری‌های پولی غیرمستقل در این کشور دارد. آن هم در شرایطی که غالب اقتصاد‌های بزرگ جهان با اتخاذ سیاست‌های انقباضی بسیار شدید سعی در مهار تورم و گریز از تبعات منفی آن دارند.

وی اظهار کرد: رجب طیب اردوغان در گذشته به عنوان یک سیاستمدار با ثبات و مصمم شناخته می‌شد اما اکنون با اتخاذ سیاست‌های غیر متعادل و اقدامات عجیب، بحران‌های زیادی برای ترکیه و منطقه ایجاد می‌کند.

دخالت در سیاست‌های پولی بانک مرکزی

این کارشناس بازار سرمایه ادامه داد: اردوغان به‌ شدت مخالف نرخ بهره بالا است و با مداخله مستقیم در سیستم سیاست‌گذاری‌های پولی بانک مرکزی ترکیه عملا این نهاد بسیار مهم را غیر کارا کرده است. متاسفانه در ایران نیز شاهد بانک مرکزی غیرمستقل هستیم و می‌توان گفت در تمامی دولت‌های گذشته و حال در سیاست‌های پولی بانک مرکزی مداخله شده است.

به گفته وی غول تورم در ترکیه در حال بلعیدن ارزش لیر است. این موضوع باعث شده است سرمایه‌گذاران خرد و کلان جهت در امان بودن از آسیب‌های تورمی به طرف دارایی‌های هجوم ببرند که رشدی متناسب یا حتی بیشتر از نرخ تورم دارند.

این فعال اقتصادی توضیح داد: یکی از اصلی ترین بازارهای هدف برای سرمایه‌گذاران ابعاد کلان و خرد، بازار سهام است. بورس به صورت سنتی رقیب نرخ بهره بانکی است و رفتاری معکوس با نرخ بهره بانکی دارد لذا در مدت اخیر شاهد بازدهی خیره کننده در بازار بورس ترکیه هستیم.

تفاوت رشد بورس ایران و ترکیه

محمدنیا تشریح کرد: این نکته باید گفته شود که این رشد مشابه رشدی است که بازار سرمایه ایران در سال ۹۹ تجربه کرد. در پاسخ به این سوال که چرا بازار سهام ایران با توجه به شرایط تورمی در دو کشور رفتاری مشابه ندارد باید گفت اولا سرعت رشد نرخ تورم در ترکیه نسبت به ایران بیشتر است و ثانیا یکی از اصلی‌ترین دلایل غیرمشابه بودن ساختار پولی و مالی متفاوت در دو کشور است.

وی با ارائه مثالی گفت: به عنوان مثال در ایران شاهد چند نرخی بودن ارز هستیم. طیف وسیعی از صنایع و شرکت‌های بورسی ایران با نرخ دلار نیمایی ارزش‌گذاری می‌شوند. ارزی که در برخی از اوقات اختلافی ۲۰ درصدی با نرخ ارز آزاد دارد و باعث می‌شود بازارهای موازی بازدهی بالاتری نسبت به بازار سرمایه داشته باشند.

بورس از تورم از جلو می‌زند

این کارشناس بازار سرمایه اظهار کرد: اشاره به این نکته بسیار ضروری است که در طولانی مدت قطعا بازار سرمایه با تورم تعدیل خواهد شد و بازدهی متناسب و حتی بیشتر از تورم خواهد داشت. این بازدهی با فازهای تاخیری و ایستگاه‌های توقفی همراه است اما در نهایت به طرف بازدهی متناسب میل خواهد کرد؛ همان طور که در گذشته نیز شاهد این فازهای تاخیری بوده‌ایم.

وی ادامه داد: اگر نگاهی تاریخی به بازارهای مختلف در ایران بیندازیم خواهیم دید که در بازه‌های 10ساله بازدهی بازار سهام در چند دهه اخیر همواره از سایر بازارهای پیشی گرفته و سردمدار بالاترین بازدهی در اقتصاد و کشور ایران است.

محمدنیا در پایان گفت: رشد سهام در کشور ترکیه یک رشد تورمی است و حتی ممکن است کل اقتصاد ترکیه در کنار افزایش اسمی تولید ناخالص داخلی به دلیل کشش‌های متفاوت کالاهای صادراتی شاهد افزایش‌های حقیقی در تولید ناخالص داخلی نیز باشد. اما حتما چالش‌ها و معضلات ابرتورمی که در ترکیه وجود دارد دامان این کشور را خواهد گرفت و ابرتورم فعلی حتما تبعاتی سنگین در پی خواهد داشت.